Семејното насилство е еден од најтешките облици на криминал, од причина што сторителот е лице со кое жртвата има однос заснован на доверба, сигурност, интимност, па дури и љубов. Тоа ги прави последиците од семејното насилство, во најголемиот број на случаи, посериозни во однос на другите кривични дела. Но, со оглед на карактеристиките на семејното насилство, како Северна Македонија го инкриминира овој облик на криминал?
За разлика од Косово и Албанија, кои го инкриминираат семејното насилство со посебен член, во Кривичниот законик на Косово во член 248 и во Кривичниот законик на Албанија во член 130/а,Северна Македонија не го предвидува семејното насилство како посебен член, туку го инкриминира во рамките на постоечките дела како потежок облик на тоа кривично дело. Кривичниот законик на РСМ во 2023 година претрпе промени во многу области, вклучувајќи го и семејното насилство.
Како Кривичниот законик го дефинира семејното насилство?
>> Кривичен законик на РСМ, член 122 точка 21
„Семејно насилство подразбира малтретирање, навреда, закана за безбедноста, физичка повреда, друго полово или психолошко насилство, физичко или економско насилство што предизвикува чувство на несигурност, загрозеност или страв, вклучително и закани за такви дејствија кон брачниот другар, родителите или децата или други лица кои живеат во брачно или вонбрачно партнерство или заедничко домаќинство, како и на сегашниот или претходниот брачен партнер, вонбрачен партнер или лица со кои имаат заеднички деца или се во блиски лични односи, без разлика дали сторителот има или имал заеднички престој со жртвата или не“.
Физичко насилство во Кривичниот законик на РСМ
Еден од најчестите форми на семејно насилство е физичкото насилство. Во исто време, ова е и формата што најлесно се забележува кај жртвата. Физичкото насилство во Кривичниот законик е предвидено во членовите 130 и 131 кои ги инкриминираат телесната повреда и тешката телесна повреда. Во случај кога телесните повреди се нанесени како последица на семејно насилство, сторителот се казнува со затвор од 6 месеци до 5 години, а кога на жртвата ќе и се нанесат тешки телесни повреди, тогаш сторителот се казнува со затвор од еден до пет години.
Убивањето на некого при вршење на семејно насилство се казнува двојно повеќе од убиството од став 1. Исто така, законодавецот оставил можност сторителот да биде осуден на доживотен затвор доколку околностите во кои го сторил кривичното дело се сериозни. Ова е предвидено во Кривичниот законик цитиран во продолжение.
>> Кривичен законик, член 123 став 2 точка 2 (Убиство)
„(1) Тој што друг ќе лиши од живот, ќе се казни со најмалку 5 години затвор. (2) Со затвор или доживотен затвор најмалку 10 години ќе се казни тој што:...2) друг ќе лиши од живот при вршење на семејно насилство...“
Кривичниот законик во членот 125 предвидува „Убиство на миг“ што се однесува на многуте случаи што ги слушаме кога жртвата поради претрпеното насилство го убива извршителот на насилството. Со оглед на овој факт, Кривичниот законик не предвидува дека жртвата се казнува со член 123 како „Убиство“, туку ја инкриминира со „Убиство на миг“ и предвидува други санкции, пониски отколку во случајот со убиство. Значи, во случаи кога жртвата на семејно насилство ќе го убие сторителот, може да се казни од 1 до 8 години затвор.
Психичко насилство во Кривичниот законик на РСМ
Психичкото насилство е еден од облиците на семејно насилство кој има многу длабоки корени, но ретко се забележуваат знаци од него на површина. За да се казни психичкото насилство и да се санкционира сторителот, законодавецот предвидел и тоа да се инкриминира.
Кривичниот законик предвидува и незаконско лишување од слобода како психичко насилство. Незаконското лишување од слобода значи затворање или каква било друга форма на лишување или ограничување на слободата на движење. Кога лишувањето од слобода се врши при извршување на семејно насилство, сторителот ќе се казни од 6 месеци до три години. Ова е предвидено во член 140 од Кривичниот законик.
Заканите за жал се дел од животот на многу жртви. Но, да се закануваш некому според Кривичниот законик на РСМ е спротивно на законот. Членот 144 од Кривичниот Законик предвидува загрозување на безбедноста, што ја инкриминира сериозната закана дека сторителот ќе го нападне животот или телото на жртвата или некој од нејзините блиски. Со оглед на тоа што овие дејствија се дел од агендите на сторителите на семејно насилство, оние кои ги преземаат горенаведените дејствија при вршење семејно насилство може да бидат казнети со затвор од 3 месеци до 3 години. Ова е предвидено во член 144 од Кривичниот законик.
Сексуалното насилство во Кривичниот законик на РСМ
Сексуалните односи сè уште се третираат како табу тема за дискусија, особено премногу интимни за да се пријават ако истите се прават насилно. Сексуалното насилство е дел од семејното насилство и реалност на многу жртви кои покрај психичкото и физичкото насилство трпат и сексуално насилство. За жал, оваа форма на насилство е најмалку пријавена, но од друга страна, тоа е облик на криминал кој низ годините претрпе многу законски измени. Кривичниот законик на РСМ во 11 членови инкриминира дејствија кои имаат сексуален карактер, но се преземени без волја на жртвата, додека во 2 од нив сексуалното насилство е инкриминирано во рамките на семејно насилство.
>> Кривичен законик, член 186 ставови 8 и 9 (Полов напад и силување)
Кога станува збор за силување, законодавецот овозможил волјата на жртвата да биде клучна во одредувањето дали кривичното дело е сторено или не. Тоа значи дека секое вагинално, анално или орално пенетрирање со делови или предмети од телото кое е направено без волја на жртвата се смета за кривично дело и се казнува со затвор од 1 до 8 години. Но, кога овие дејствија ги презема сегашниот брачен другар, или поранешен сопружник или интимен партнер, сторителот се казнува со најмалку 3 години затвор. А доколку вагиналното, аналното или оралното пенетрирање со делови од телото или со предмет се изврши со употреба на сила или закана по животот или телото на жртвата или нејзините блиски, се казнува со најмалку 5 години затвор.
>> Кривичен законик, член 191 став 3 (Посредување во вршење проституција)
Во рамките на сексуалното насилство предвидено е и посредување во вршење проституција. Овој член се однесува на бројни случаи кои сме ги слушнале и прочитале кога сопрузите ги нуделе телата на своите жени за пари на непознати за сексуален однос. Случајот што најдобро го опишува овој член е случајот со Жизел Пеликот.Според Кривичниот законик на РСМ, доколку посредувањето во вршење проституција се врши при извршување на семејно насилство, ќе се казни затвор од минимум 10 години.
Во Кривичниот законик со измените од 2023 година, семејното насилство е предвидено врз основа на потребите на нашето општество но и барањата на Истанбулската конвенција. Важно е да се нагласи дека пријавувањето на семејно насилство е клучното постапување за казнување на сторителот но и за намалување на бројот на случаи на семејно насилство.
